ΑΠΡΙΛΗΣ του 1982. Η χώρα ζει τις μέρες της Αλλαγής. Ήμασταν όλοι ευαίσθητοι για τα πάντα. Γνωρίζαμε όλους τους λαούς της γης και τα προβλήματά τους. Θεωρούσαμε απαραίτητη τη γνώση της ιστορίας. Η ιστορία ήταν κατά κάποιο τρόπο και οδηγός μας. Γι’ αυτό είχαμε πολλά ενδιαφέροντα που δεν περιορίζονταν μονάχα σε αμιγή πολιτικά ζητήματα. Και η ειρήνη, και τα πυρηνικά, και η μόλυνση του περιβάλλοντος, και η αλληλεγγύη μεταξύ των λαών… Η λογοτεχνία πιστεύαμε ότι δεν έπρεπε να απέχει! Γι’ αυτό πήγα να βρω τότε τον συγγραφέα Νίκο Κάσδαγλη, εκεί στην Αγροτική Τράπεζα που εργαζόταν…
«Ζούμε σε μια πολύ κρίσιμη εποχή. Νομίζω πως, σιγά-σιγά, έχει αρχίσει να γίνεται συνείδηση η κίνηση για τον πυρηνικό αφοπλισμό. Κι αυτό είναι κάτι που πραγματεύομαι στο βιβλίο μου…».
Είναι ο συγγραφέας Νίκος Κάσδαγλης, που μιλάει για το βιβλίο του Η Μαρία περιηγείται τη Μητρόπολη των νερών που μόλις κυκλοφόρησε. Ένα έργο εικονογραφημένο από το ζωγράφο-χαράκτη Γιώργη Βαρλάμο, με σχέδια πάνω στην καταστροφή της Χιροσίμα, γιατί αυτή είναι η «μητρόπολη των νερών»! Ονομασία μεσαιωνική της πιο τραγικής πόλης του κόσμου.
Ανώτερος υπάλληλος της Αγροτικής Τράπεζας, ο Νίκος Κάσδαγλης ήρθε στην Κεντρική Υπηρεσία προσφάτως, αφού πήρε την προαγωγή που δικαιούνταν. Κυνηγημένος από τη Χούντα και ταγμένος στο όραμά του να γράψει κάποτε το βιβλίο για το οποίο τώρα μιλάμε, ταξίδεψε τελευταία στην Ιαπωνία για να δει επιτόπου την πόλη του μαρτυρίου – τη Χιροσίμα.
Καθισμένος στο γραφείο του ο συγγραφέας, ήρεμος, ευγενικός, μιλάει απλά για πράγματα που σε μας φαίνονται ίσως μακρινά και… άσχετα.
«Νομίζουμε ότι οι δυο βόμβες που πέσανε στην Ιαπωνία, ήταν πάνω κάτω ίδιες. Η βόμβα της Χιροσίμα ήταν από ουράνιο και η εκρηκτική της δύναμη 121/2 τόννους τρινιτροτολουόλης. Οι ακτινοβολίες που είχαν εκλυθεί ήταν ακτινοβολίες νετρονίου κατά μεγάλο ποσοστό, ενώ οι ζημιές στον ανθρώπινο οργανισμό τεράστιες. Στο Ναγκασάκι η βόμβα ήταν από πλουτώνιο και η εκρηκτική ισχύς μεγαλύτερη απ’ του ουρανίου, οι ακτινοβολίες της ήταν ακτίνες Γ και οι ζημιές που προκάλεσαν σχετικά μικρές. Στις παρατηρήσεις που έγιναν ίσως να στηρίχτηκε σήμερα και η κατασκευή της βόμβας νετρονίου».
Θα σταματήσει την κουβέντα για να μας δείξει φωτογραφίες από τη σημερινή Χιροσίμα. Και να σημειώσει πικρά: «Η τεχνολογία έχει ξεπεράσει την ανθρωπιά»!
Όσο για μας τους Έλληνες, το θέμα είναι κάπως δύσκολο. Για συγγραφείς και μη. Όταν έγινε η καταστροφή της Χιροσίμα, συνταράχτηκε όλος ο κόσμος.
«Οι Έλληνες δεν το ξέρουν το ζήτημα. Την εποχή εκείνη εμείς είχαμε τα δικά μας προβλήματα. Είχαμε τον εμφύλιο…».
Υπάρχει σήμερα στην Ιαπωνία η λεγόμενη «Αποστολή για τις περιπτώσεις της ατομικής βόμβας». Οι πρώτοι ερευνητές που πήγαν το ’46, καταπιάστηκαν με τις πιο σοβαρές περιπτώσεις γιατί οι άνθρωποι πέθαιναν σαν τις μύγες. Κυκλοφορούσε τότε η μακάβρια φήμη – μας λέει εδώ ο Ν. Κάσδαγλης – πως όποιος περνούσε την πύλη της «Αποστολής…», πέθαινε! Αυτό λέγεται και σήμερα. Οι Γιαπωνέζοι είναι πολύ περήφανοι. Όχι φιλοδώρημα, όχι λύπηση. Για τα θύματα των ακτινοβολιών σπανίως μιλάνε. Για τη δυστυχία τους σπανίως μιλάνε. Δύσκολο να μιλήσεις με θύμα των ακτινοβολιών. Υπάρχουν όμως και μερικοί – λίγοι – που λένε πως «αν δεν μιλήσουμε εμείς που τα πάθαμε, πώς θα τα μάθει ο κόσμος!».
«Μου είχαν κλείσει ραντεβού με μια κοπέλα. Δεν ήθελα να πάω στο ραντεβού. Τι περισσότερα θα μάθαινα απ’ όσα είχα διαβάσει και δει με τα ίδια μου τα μάτια; Είχα δισταγμούς μη τυχόν και πέσω σε «επαγγελματία ηθοποιό». Δέχτηκα και συναντηθήκαμε στο ξενοδοχείο μου. Η αφήγησή της ήταν γεμάτη πάθος. Ο διερμηνέας αδυνατούσε να μεταφράσει. Αξία είχε η παντομίμα της. Όταν ήρθε η ώρα να παντρευτεί, οι συγγενείς του άντρα τη ρώτησαν αν είχε απορροφήσει ακτινοβολίες κι όταν τους απάντησε καταφατικά, αυτοί εξαφανίστηκαν. Έμεινε μόνη. Ούτε φίλες καλά-καλά δεν είχε. Τα ποτήρια που έπινε νερό τα πετούσαν. Όποιο αντικείμενο έπιανε το πετούσαν. Τελικά, μου έδειξε μια γραμμή (της ζωής) στην παλάμη της – γι’ αυτό επέζησε… Η αφήγηση αυτής της γυναίκας ήταν μια συγκλονιστική εμπειρία».
Τολμάμε να διακόψουμε την πικρά σαγηνευτική αφήγηση του συγγραφέα που παραφράζει εκείνη της Μαρίας που περιηγείται τη Μητρόπολη των νερών. Σε σχετική ερώτησή μας θα απαντήσει πως και τούτο το βιβλίο είναι ένα πολιτικό μυθιστόρημα, συνέχεια μιας συνειδητής πορείας.
Η εμφάνιση του Νίκου Κάσδαγλη έγινε σε ηλικία 24 χρόνων με τους Σπιλιάδες, το 1952, με διηγήματα που δεν ήταν πολιτικά. Έρχεται όμως το 1953 το μυθιστόρημα Τα δόντια της μυλόπετρας με θέμα τους «εξαντλητικούς αγώνες στην Κατοχή ανάμεσα στις ομάδες της Δεξιάς και της Αριστεράς». Εδώ –σημειώνει στην «Ιστορία…» του ο Λίνος Πολίτης – ο τρόπος της αφήγησης και το ύφος είναι ασθματικά, με ιδιαίτερη ωστόσο αποδοτική δύναμη. Το κλίμα του Κάσδαγλη είναι ο ρεαλισμός κι αυτόν ακολουθεί και στα υστερότερα (σύντομα) μυθιστορήματά του. Οι Κεκαρμένοι που βγαίνουν το 1957 είναι ένα βιβλίο αντιμιλιταριστικό. Ένα χρονικό ή ρεπορτάζ της ζωής του Φαντάρου που υπηρετεί τη θητεία του, όπου προβάλλεται όλη η τραχύτητα και η βαναυσότητα της ομαδικής ζωής, μέσα στην οποία το άτομο χάνει την προσωπικότητα και την ανθρωπιά του. Θ’ ακολουθήσουν: Εγώ ειμί Κύριος ο Θεός σου (1961) και Δίψα (1970), δυο μυθιστορήματα με υπαινιγμούς για την υποχρέωση της στρατιωτικής θητείας. Στα 1977 θα κυκλοφορήσει η Μυθολογία, μια σειρά διηγημάτων για τη Μακρόνησο, τη δικτατορία και τη σημερινή εποχή.
«Οι σκληρές μέρες ήταν στην Κατοχή. Ο εμφύλιος μέσα στην κατοχή! Στη δικτατορία δεν είχαμε στραφεί ο ένας εναντίον του άλλου, όπως στον εμφύλιο. Οι δολοφονίες τότε ήταν υπόθεση καθημερινή. Εκείνος ο εμφύλιος ήταν πολύ χειρότερος από την κατοχή…».
Η κουβέντα έρχεται στη δικτατορία των Απριλιανών, στη στάση των πνευματικών ανθρώπων και στην αντίσταση.
«Η πρώτη επώνυμη αντιπαράθεση ήταν η δήλωση του Γιώργου Σεφέρη. Τότε βρισκόμουν στη Ρόδο. Την άκουσα από το B.B.C.
Τον γνώριζα τον Σεφέρη. Ήξερα ότι η άποψή του ήταν «δεν μ’ ενδιαφέρουν τα πολιτικά», «είμαι ξένος προς την πολιτική». Σκέφτηκα να του τηλεφωνήσω αλλά αυτό ήταν αδύνατο. Βρίσκω τον ανιψιό του, ο οποίος επικοινωνεί με την αδελφή του Σεφέρη, την Ιωάννα Τσάτσου. Κι αυτή του λέει:
- Άκουσες Μπαχ; (Εννοούσε το ΒΒC).
- Ναι!
- Είδες πόσο καλά τα είπε;
- …
Μετά, η δικτατορία χρησιμοποίησε τα έργα των συγγραφέων, ζωντανών και πεθαμένων, για να δείξει το δήθεν πολιτιστικό της πρόσωπο και τη δήθεν διάθεσή της να τροφοδοτήσει, μέσα από τον ημερήσιο και περιοδικό τύπο, το λαό με λογοτεχνικά κείμενα. Άρχισε να δημοσιεύεται η «Ανθολογία Ελληνικού Διηγήματος». Είπαμε τότε να διαμαρτυρηθούμε για την κλοπή της πνευματικής μας δουλειάς και τη χρησιμοποίησή της σ’ αλλότριες επιδιώξεις. Όμως, άλλοι συγγραφείς είχανε πεθάνει, άλλοι βρίσκονταν στο εξωτερικό, άλλοι είχανε προσχωρήσει, δυστυχώς, στη Χούντα. Μαζευτήκαμε πέντε, αλλά διαμαρτυρία δεν γινότανε. Ύστερα έρχεται ο Ρόδης Ρούφος και, τελικά, έρχεται η Διαμαρτυρία των 18. Αργότερα βγάλαμε μια κοινή έκδοση, τα «18 Κείμενα». Κοινός ήταν ο πυρήνας αλλά η ταυτότητα του αριθμού συμπτωματική. Άλλοι ήταν οι συγγραφείς που υπογράψανε τη Διαμαρτυρία και άλλοι στα «18 Κείμενα». Ύστερα ήρθε η Συνέχεια, το έξοχο εκείνο περιοδικό, που συγκέντρωσε μια πλειάδα πνευματικών ανθρώπων και που σταμάτησε στο 8ο τεύχος. Η αντίσταση μετά πέρασε στα χέρια των φοιτητών και έγινε αυτό που γνωρίζετε…».
- Πιστεύετε ότι η περίοδος της δικτατορίας έχει αξιοποιηθεί λογοτεχνικά;
Όχι, δεν το πιστεύω. Ήθελα να γράψω εγώ για το Πολυτεχνείο. Αλλά, καταρχήν, δεν υπάρχει ένα χρονικό για το τι έγινε μέσα στο Πολυτεχνείο. Έχουνε γραφτεί λίγα και θα γραφτούν περισσότερα. Πάντως, έχει κυκλοφορήσει ένα βιβλίο αρκετά σημαντικό. Είναι η Αντιποίηση αρχής του Αλέξανδρου Κοτζιά – ένα μοντέρνο μυθιστόρημα, όπου όλα δίνονται με υπαινικτικό τρόπο και τα γεγονότα διαφαίνονται και δεν περιγράφονται. Δεν την έχουμε εξαντλήσει τη δικτατορία…».
Ο Νίκος Κάσδαγλης γεννήθηκε το 1926 στην Κω (Δωδεκάνησα).
1933: Η οικογένειά του φεύγει στη Ρόδο, έπειτα από το φοβερό σεισμό που καταστρέφει την Κω.
1936: Οι Ιταλοί κλείνουν τα ελληνικά σχολεία στα Δωδεκάνησα. Η οικογένειά του φεύγει στην Αθήνα για να πάρουν τα παιδιά «ελληνική μόρφωση».
1943-44: Παίρνει μέρος στην αντίσταση κατά των Γερμανών.
1946: Επιστρέφει στα Δωδεκάνησα μετά την απελευθέρωσή τους.
1948: Διορίζεται στην Αγροτική Τράπεζα, στη Ρόδο.
1969: Τον Απρίλη υπογράφει τη διακήρυξη των 18 συγγραφέων για την απουσία πνευματικής ελευθερίας στην Ελλάδα, κάτω από τη δικτατορία. Το Νοέμβρη υπογράφει τη διακήρυξη των 55 πολιτικών, καλλιτεχνών και συγγραφέων για την απουσία πολιτικής ελευθερίας στην Ελλάδα. Η διακήρυξη χρησιμοποιείται για την αποβολή της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης.
1970: Τον Ιανουάριο η Αγροτική Τράπεζα τον θέτει σε διαθεσιμότητα έπειτα από εντολή του Υπουργού Γεωργίας. Τον Απρίλη δικάζεται και αθωώνεται με την κατηγορία πως το μυθιστόρημά του Εγώ ειμί Κύριος ο Θεός σου, που έχει εκδοθεί το 1961, αποτελεί «άσεμνο ανάγνωσμα». Τον Νοέμβρη απολύεται από την Αγροτική Τράπεζα για «πολιτικές ενέργειες».
1971: Συμμετέχει στην κοινή έκδοση των 18 Κειμένων και το 1972-73 στην έκδοση των τόμων «Κείμενα» αρ. 1 και 2, καθώς και στο περιοδικό Συνέχεια.
Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών ως το 1981. Το 1982 συμμετέχει στην ίδρυση της «Εταιρείας Συγγραφέων».
Το διήγημα «Μηχανικός» απ’ τη συλλογή Σπιλιάδες γυρίζεται ταινία στη Σοβιετική Ένωση, σε σενάριο Γιώργου Σεβαστίκογλου και σκηνοθεσία Μάνου Ζαχαρία.
Το 1955 παίρνει το Β΄ Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος.
[Εξόρμηση, 10-11 Απριλίου 1982]
Lagadin's Weblog 